Psychologia jedzenia. Zachowania jedzeniowe.

Niniejszy wpis jest kontynuacją cyklu o psychologii jedzenia. Pierwszy z nich możesz przeczytać tutaj (KLIK!). Scharakteryzowałam w nim czynność jedzenia będącą procesem automatycznym bądź kontrolowanym.
Teraz chciałabym Wam przybliżyć jeszcze dokładniej tę tematykę, dlatego tym razem skupię się na zachowaniach jedzeniowych. 

Wszystkie czynności automatyczne i kontrolowane (w tym te związane z jedzeniem) możemy również określić poprzez to, w jaki sposób one występują. 

Wyróżniamy zachowania: zwyczajowe, impulsywne i refleksyjne.
Zachowania zwyczajowe i impulsywne należą do procesów automatycznych, natomiast zachowania refleksyjne są już procesem kontrolowanym.

ZACHOWANIA ZWYCZAJOWE

Określają nasz typowy sposób jedzenia. Są to wszystkie zachowania, które są powtarzalne bądź stanowią dla nas stały i ważny element dnia. Tak więc do zachowań zwyczajowych zaliczamy przede wszystkim nasze utrwalone nawyki. 

Przykład: Codziennie na śniadanie piję kawę i jem słodką bułkę, którą kupuję w drodze do pracy.

Gdy z pewnych przyczyn nie wypiję kawy i nie zjem słodkiej bułki (np. za późno wstanę i nie zdążę przed pracą wstąpić do okolicznej piekarni) będę odczuwać dyskomfort związany z brakiem wystąpienia danej czynności / nawyku.

ZACHOWANIA IMPULSYWNE

Ujawniają się w określonych okolicznościach. Najczęściej są to jednorazowe akty zachowań, ponieważ pojawiają się pod wpływem bodźców (wewnętrznych lub zewnętrznych).

Przykład: Wracając z pracy do domu przechodziłem obok piekarni, gdzie akurat była dostawa pieczywa. Poczułem piękny zapach świeżych bułek, który narobił mi ogromnego smaka! Nie mogłem  się powstrzymać, wstąpiłem do piekarni, kupiłem dwie bułki i zjadłem  na miejscu

Jest to przykładowe zachowanie impulsywne. Gdyby nie bodziec zewnętrzny, którym w tym przypadku był zapach świeżych bułek, prawdopodobnie dane zachowanie by nie wystąpiło. Tak więc zachowania impulsywne to bardzo często różne "wpadki" dietetyczne / żywieniowe.


ZACHOWANIA REFLEKSYJNE

To zachowania, które związane są ze świadomym podejmowaniem decyzji odnośnie jedzenia - tego co mogę lub chcę zjeść, a czego nie.

Przykład: Zamiast słodyczy będę jeść owoce. Zamiast chrupkich przekąsek będę przegryzać marchewkę.

Tutaj widać świadomą decyzję, której przyświeca jakiś cel, a związana jest ona z alternatywnymi rozwiązaniami. Świadoma decyzja pociąga za sobą działanie. W takich zachowaniach nieodłącznym elementem jest stała kontrola i uwaga.

Dlaczego o tym wspominam? 
Otóż jeżeli mamy trudności z utrzymaniem prawidłowych nawyków żywieniowych lub chcemy przejść na dietę warto przyjrzeć się, które z  tych zachowań dominują w naszym odżywianiu. Dzięki temu możemy dowiedzieć się, co sprawia nam największą trudność, na co uważać oraz w jakich sytuacjach najczęściej łamiemy nasze postanowienia związane ze zdrowszym jedzeniem. Wszystko to jest pomocne w określeniu celu i dobrego planu działania.

Zazwyczaj nasze wybory żywieniowe są automatyczne, dlatego też nasze odżywianie się jest warunkowane przez zachowania zwyczajowe, czyli wybieramy i spożywamy to, co zawsze albo zachowania impulsywne - wyzwalane pod wpływem bodźców związanych z jedzeniem, takich jak: zapach widok lub tego na co w danej chwili mamy ochotę.

Przykładowa kawa i słodka bułka jedzona zwyczajowo na śniadanie przez 'x' lat stanowi pewną rutynę. Mało tego, bardzo często zwyczajowe zachowania są zabarwione komponentem emocjonalnym. Jeżeli takie 'śniadanie' kojarzyło nam się z przyjemnością, to mimo naszych największych chęci, mimo świadomości, że nie jest to zdrowe i pełnowartościowe śniadanie trudno będzie nam zmienić ten nawyk na lepszy skoro budził w nas tyle pozytywnych emocji. Potrzeba tutaj wiele pracy, motywacji i samozaparcia, aby zmienić ten nawyk na inny, zdrowszy.

Jeżeli nasze żywienie jest zdominowane przez zachowania impulsywne to również może być nam trudno wprowadzić zdrową dietę.
Zachowania żywieniowe impulsywne charakteryzują się tym, że najczęściej zaczynamy jeść w momencie, gdy pojawia się jedzenie w otoczeniu bądź jemy to, co aktualnie mamy pod ręką. Najszybszym i najwygodniejszym, choć niekoniecznie zdrowym źródłem energii w takich przypadkach są słodkie lub słone przekąski, fast food, itp. Ponadto jedząc impulsywnie często nie kontrolujemy ilości zjadanego pożywienia. 
Jeśli dotychczas nie planowaliśmy posiłków, nie zwracaliśmy uwagi na jakość pożywienia to reorganizacja naszego życia w tej kwestii może wiązać się z ogromnym dyskomfortem, ponieważ będzie to pochłaniać dużą część naszej energii i czasu. 

Przechodząc na dietę bądź podejmując świadome decyzje żywieniowe sprawiamy, że jedzenie staje się procesem kontrolowanym. Jeżeli dotychczas widok lub zapach jedzenia przypominał nam o jedzeniu, to w zachowaniach żywieniowych refleksyjnych zaczynamy uczyć się planowania posiłków i ich regularności.
Jeżeli nawykowo jadaliśmy szybkie, pozbawione wartości odżywczych śniadanie próbujemy przemóc się wstać kilkanaście minut wcześniej, aby przygotować sobie coś pożywnego. 

Często też zaczynamy kontrolować nasze jedzenie poprzez inne wyznaczniki, np. wartość kaloryczną lub to, co jest zdrowe, aktualnie modne itd. Decyzje związane ze świadomymi zachowaniami refleksyjnymi hamują nas przed bezrefleksyjnym, impulsywnym poddawaniem się na działanie bodźców wzrokowych, smakowych i węchowych. 



Wszystko związane jest z pewnymi wyrzeczeniami. Zmiana nie jest łatwa i nie przychodzi szybko. W dzisiejszym świecie to, co szybkie i łatwe jest dla nas najwygodniejsze. Jednocześnie to, co szybkie lub łatwe z reguły nie jest najlepszym rozwiązaniem.

Zapamiętaj! Jeżeli pielęgnowałeś złe nawyki przez długi czas, nie oczekuj, że zmienisz je w kilka dni. To nie możliwe. Daj sobie czas. Daj sobie wyrozumiałość. Potknięcia są wpisane w proces zmiany. Gdy się wydarzą nie poddawaj się i nie odpuszczaj, bo to najgorsze, co mógłbyś zrobić. Wyciągnij wnioski, popatrz na to z innej perspektywy. Zastanów się, gdzie zrobiłeś błąd. Napraw to i świadomie dalej zmierzaj do celu! :)

C.d.n.